Migratie draait om één grote worsteling. De worstelingen in dit verhaal zijn niet de gewoonlijke moeilijkheden waarmee we in het leven geconfronteerd worden, maar bovenal de kwestie van het proberen te integreren in een andere maatschappij. Deze kwestie leidt ertoe dat sommige mensen niet in staat zijn zich ergens te vestigen, zelfs niet in hun eigen land. De 75-jarige Griek Antonis Christakos deelt zijn ervaringen als immigrant met mij. Ik spreek af met hem en biedt hem iets aan wat hij bijzonder lekker vindt; ‘tsipouro’, een typische Griekse brandewijn. Hij oogt vreedzaam en kalm, klaar om al mijn vragen te beantwoorden maar tegelijkertijd nieuwsgierig waar dit interview precies over gaat. Hij begint zijn verhaal zonder verdere vertraging.
Antonis komt uit een familie van immigranten uit het zuiden van Peloponnese. Hij wist van jongs af aan hoe het was om het thuis achter te laten voor een betere toekomst; zijn grootvader trok naar de Verenigde Staten als immigrant, “nog voor de term ‘immigratie’ was bedacht” zegt hij. Maar Antonis kreeg het idee om Griekenland te verlaten niet alleen door zijn “familiegeschiedenis”. De sociaal-politieke situatie in Griekenland na de Tweede Wereldoorlog en de daarop volgende Burgeroorlog zorgde voor een verstikkende sfeer die Antonis niet aankon, komende uit een liberale, radicale en uitermate democratische familie. In het begin van de jaren ’60, toen Antonis op het punt stond te vertrekken uit Griekenland, heerste er een staatssysteem met het zogenaamde ethnikofrones certificaat. Dit certificaat diende om aan te tonen dat de houder “toegewijd was aan zijn land, de staat en de wet”. Dit werd door de ‘veiligheidspolitie’ aangegrepen om toezicht te houden en informatie over de burgers te verzamelen. Grieken die wilden emigreren moesten zich hiervoor aanmelden. Zij die niet over zo een certificaat beschikten, hadden extreme moeilijkheden om een baan te vinden, werden door de staat als gevaarlijk geacht, en werden verdacht van illegale praktijken. De Verenigde Staten en Australië, “populaire bestemmingen voor immigranten” in die tijd, eisten van Grieken die wilden immigreren ook een officieel document, zoals het certificaat van de Griekse staat. Duitsland daarentegen, schreeuwde om meer arbeiders. Het was de tijd van het Duitse Economische Wonder en ze hadden dringend mankracht nodig. Antonis trok op 21-jarige leeftijd naar Duitsland toen “Griekenland bijna smeekte om af te komen van de radicale jeugd, die een bedreiging vormde voor de conservatieve maatschappij”.
Hij zet zijn bril af en vertelt hoe hij bij aankomst een schok ervoer; hoe hij zich had voorgesteld dat “het geld op straat zou liggen”, hoe hij voelde alsof hij “niet in staat was om te horen en te praten” in een land met een onbekende taal en hoe hij met eenzaamheid werd geconfronteerd mede doordat de andere Griekse immigranten geen hulp boden en hem alleen maar met problemen opzadelden. Antonis kwam naar Duitsland met de gedachte dat Grieks zijn daar iets bijzonders was, maar hij kwam er gelijk achter dat “alles wat hij geleerd had onjuist was”.
Deze misvatting over zijn nieuwe leven breidde zich ook uit tot de omgang met anderen. Hij kon niet communiceren en omgaan met de mensen om hem heen, hij was alleen in een vreemd land waar hij alleen zijn baan had als ongeschoolde arbeidskracht. “Ik was zo wanhopig daar, zonder mensen waar ik mee kon praten, dat de enige uitweg die ik me kon bedenken het plegen van zelfmoord was”, zegt Antonis. “Ik stond midden in de nacht alleen, kijkend naar de Rijn, op het punt om in het water te springen”.
Een Grieks gezegde luidt dat slechte dingen iets goeds met zich meebrengen. Antonis ontmoette nog op diezelfde avond een stel Duitsers, en deze mensen hielpen hem zijn leven te veranderen, in contact te komen met anderen en zich open te stellen voor een nieuw standpunt.
Antonis voegde zich bij de SPD, de Sociaaldemocratische Partij van Duitsland, terwijl Griekenland nog geheerst werd door de militaire junta. Hij nam deel aan vakbonden en schreef zich in voor een studie Sociologie, aangezien hij voelde dat hij niet langer kon leven als ongeschoolde arbeidskracht; dit leven was niet voor hem weggelegd. Na zijn afstuderen vond hij werk als een sociaal werker in een organisatie die geleid werd door de Evangelische kerk; zijn taak was om immigranten meer te leren over de cultuurschok.
Zijn grootste klacht is dat “Griekenland nooit Griekse immigranten in Duitsland heeft geholpen”. Het was alsof Griekenland hoopte van deze mensen af te komen, terwijl “immigranten in de Verenigde Staten wel hulp aangeboden kregen, aangezien zij te ver weg waren om gemakkelijk terug te keren”. De Griekse scholen in Duitsland in die tijd zijn hier een goed voorbeeld van. De leerlingen, kinderen van Griekse immigranten, werden niet de Duitse taal geleerd en waren dus niet in staat te integreren in de samenleving. Op hetzelfde moment besloten sommige Griekse immigranten die naar Duitsland waren getrokken terug te keren naar Griekenland. Antonis, die verantwoordelijk was om deze mensen te trainen voor ze terugkeerden, beschrijft de gevoelens van deze mensen. Hij zegt dat “Griekenland voor hun een fantasiewereld was, het was als een paradijs. De waarheid is dat het een onechte wereld was”. Ze liepen tegen een groot aantal bureaucratische processen aan die door de Griekse staat waren ingevoerd voordat ze zich weer in Griekenland konden vestigen. Uiteindelijk moesten velen weer terug naar Duitsland omdat de vereiste procedures te streng, te moeilijk en te duur waren voor hen. De Griekse overheid probeerde vervolgens te laten lijken alsof zij naar Duitsland terugkeerden uit vrije wil in plaats van door hun onredelijke procedures.
Antonis voelt zich een verloren Griek; “een man die anderen leerden over cultuurschok en migratie, maar die nooit in staat is geweest de pijn te bestrijden die wordt veroorzaakt door deze zaken”. Toen hij na 30 jaar terugkeerde naar Griekenland probeerde hij zijn levensstijl uit Duitsland aan te passen aan de verschillende Griekse realiteit die hij ondervond. Hij vindt dat tegenwoordig de oppervlakkigheid overheerst, hij kan niet op een dieper niveau communiceren met andere Grieken. Ik vraag hem of hij Griekenland weer wilt verlaten. Hij antwoordt dat hij de Duitse winter niet zou trekken, een grijze lucht van september tot april. Hij wilt de Griekse zon en hemel, maar diep van binnen wilt hij ook zijn Griekenland – een plek waar hij welkom is en waar hij zich thuis voelt, zelfs als hij bereid is te vertrekken omdat de politieke situatie en de levensomstandigheden hem daartoe dwingen.
Migratie heeft op Antonis zijn littekens achtergelaten. Hij is een man met een uniek postuur, unieke houding en unieke verschijning. Zijn woorden komen voort uit alle culturen en mensen die hij tegen is gekomen, men voelt zich gedwongen om respect te tonen wanneer je hem ontmoet en zijn ogen schreeuwen dat wat iedereen om ons heen verlangt; simpelweg liefde, vrijheid en begrip, ongeacht nationaliteit. Maar als hij spreekt straalt hij een gevoel voor reizen, cultuur en kosmopolitisme uit – en soms, als er iets slechts of lelijks plaatsvindt, wanhoop voor alle dingen die ons pijn doen en voor alle zware tijden die wij ervaren.
Recente Reacties