Echt nieuws of nepnieuws: dat is de vraag

Het woord ‘post-truth’ is tegenwoordig de onbetwiste hoofdrolspeler van zowel journalistiek als het politieke debat, en daarmee is het een van de grootste problemen van onze tijd geworden. Maar wat is het? Laten we dieper naar dit probleem kijken met behulp van de analyse van Roberto Saviano.

Van Iris Pase / 23.7.2017

In juni van dit jaar werd in het drukbezochte gemeentelijke theater in Treviso (noord-Italië) een lezing gehouden van het communicatie-onderzoekscentrum ‘Fabrica’. De lezing genaamd ‘De waarheid, nooit meer. De kronieken en data analyse van de eeuw van post-truth en nepnieuws.’, werd gehouden door Roberto Saviano, een bekende Italiaanse schrijver en journalist, auteur van bestsellers zoals ‘Gomorrah’ en ‘ZeroZeroZero’.

Het woord ‘post-truth’ wordt veel gebruikt en misbruikt, het is door de Oxford Dictionary in 2016 benoemd tot woord van het jaar. Een post-truth verwijst naar ‘omstandigheden waarin objectieve feiten minder invloed hebben op de publieke opinie dan een beroep op emoties en persoonlijke mening’. Een post-truth heeft, in simpele bewoording, vooral te maken met een gebrek aan informatie en een overvloed aan emotie: de waarheid van een uitspraak of gebeurtenis is niet langer van belang voor de autoriteiten of het publiek, want wat er echt toe doet is dat ideeën en uitspraken iemands aanhang aanspreekt en laat groeien. Neem het voorbeeld van Kellyanne Conway, een senior-assistent in het Witte Huis: toen ze geconfronteerd werd met het mysterie rondom het aantal mensen wat aanwezig was bij Trump’s inauguratie, bleef ze volhouden dat Sean Spicer (de perschef) alternatieve feiten gaf. Het probleem is dat alternatieve feiten geen feiten zijn maar manipulaties.

De huidige politieke retoriek speelt met de meningen en instincten van mensen om reacties uit te lokken die voortkomen uit passie in plaats van rationeel denken; jammer genoeg roept post-truth eerder negatieve emoties op die kunnen leiden tot geweld dan positieve emoties. Het is belangrijk om hierbij ook in gedachte te houden dan het geen eenrichtingsverkeer is, meningen worden niet alleen misbruikt en gestuurd, maar onze meningen maken ook dat we dingen als waarheid bestempelen. Denk maar aan hoe Trump de publieke opinie gebruikte om zijn uitspraak dat hij niet de meeste stemmen had gekregen (maar wel de meeste kiesmannen) door stemfraude, te ondersteunen door simpelweg te zeggen: ‘Iedereen gelooft het.’

Real or Fake? Illustration

Illustration: Luzie Gerb

In verdere uitleg van dit fenomeen noemt Roberto Saviano verschillende voorbeelden: Tijdens de Amerikaanse verkiezingen, claimde Ending the Fed dat Paus Franciscus Donald Trump steunt, wat de wereld schokte. Het verhaal werd gedeelt door zowel de mensen die het geloofde als de mensen die het niet geloofde -wellicht om het te bekritiseren of belachelijk te maken- en het verspreidde zich over de hele wereld en werd zelf enkele uren voor waarheid aangezien. Hoewel dit bericht enorm invloedrijk was op politiek gebied, dit nepnieuws heeft ten minste niet geleidt tot criminele activiteiten, zoals in de ‘Pizzagate’ affaire. Tijdens de verkiezingen van 2016, verspreidde een complottheorie zich snel door de hele Verenigde Staten. Deze complottheorie ging over het feit dat een aantal restauranten betrokken zouden zijn bij mensenhandel en pedofilie. In de overtuiging iets aan dit probleem te kunnen doen, beschoot de 28-jarige Edgar Maddison Welch in december 2016 een pizzeria ‘Comet Ping Pong’ in Caroline, een fictieve locatie van kinderprostitutie. Er vielen gelukkig geen gewonden, maar de man beschadigde de muren, deur en het bureau, en deze aanslag had met gemak ook mensenlevens kunnen kosten.

Zijn we helemaal gek geworden? Willen we leugens horen? Worden we misleid door een enorme onderliggende complottheorie? De journalist ontkende dat er een complottheorie of organisatie achter zit, hij concentreert zich op de sociale media (social media), op de manier waarop nieuws wordt gelezen en verzameld, en hoe het wereldbeeld van mensen veranderd is door de uitbreiding van de snel-veranderende wereld waarin we leven. Saviano zei, met het citaat van Eduardo Galeano: ‘Wanneer we alle antwoorden hebben, veranderen ze de vragen.’ Dat is precies wat er nu gebeurd op social media: de regels veranderen, een nieuwe manier van communicatie en interactie ontwikkeld zich, en verandert daarmee ons beeld van de wereld and de manier waarop we dingen waarnemen. Saviano benadrukt hoe mensen zich nu focussen op korte-termijn doelen: alles moet hier en nu gedaan en geregeld worden, resultaten moeten nu zichtbaar zijn, en we hebben geen tijd voor lange-termijn processen. We lezen geen diepgaande analyses, we lezen liever een tweet. Op basis van een recente schatting kunnen we zeggen dat 70% van de jonge Amerikanen zijn/haar nieuws op Facebook leest, en daarmee een minder betrouwbare bron van informatie heeft in tegenstelling tot een krant die vaak diepgaande analyses geeft. We hebben tijd nodig om een mening te vormen, maar het is veel gemakkelijker om een verhaaltje van vier regels te lezen dan om de tijd tijd te nemen om een probleem te begrijpen.

Viral gaan is synoniem geworden met oppervlakkigheid, een gebrek aan inhoud. Dit is onder andere te zien in het succes van Kim Kardashian, een prachtige jonge vrouw die niet bekend is geworden door handigheid of talent, maar door haar achterwerk te laten zien. Ze gaat viral omdat ze nergens voor staat, ze heeft niets om over te brengen. Dit is waarom haar retoriek zo veelomvattend is; meningen sluiten de mensen buiten die het niet met je eens zijn, omdat ze ‘weg’ kunnen gaan of stoppen je te volgen.
Maar hoe kunnen we omgaan met de complexiteit van ons leven als we ons vooral focussen op deze oppervlakkige en onwetende houding? Hoe kunnen we de periode van post-truth achter ons laten? We moeten de tijd nemen om te lezen, te reflecteren, onszelf te isoleren van de snelheid van deze wereld om na te denken. Goede ideeën komen niet voort uit een constante ondoorzichtigheid in ons denken, een eindeloze focus op social media, notificaties, delen and tweeten. We hebben tijd nodig om onze omgeving te verwerken en kritisch na te denken. Het is de enige manier waarop we kunnen voorkomen dat nepnieuws geoorloofd wordt, politici misbruik maken van onze onwetendheid en macht misbruikt wordt.

We kunnen dingen veranderen door kieskeurige burgers en mensen te zijn: we moeten ons inlezen, stereotypes vermijden, onze bronnen van nieuws controleren en selecteren, onze mening niet door onze emotie laten bepalen, nadenken – en wellicht wordt de post-truth dan ooit geschiedenis.

Auteur

Iris Pase (Italië) Studeert: Geschiedenis en Filosofie Talen: Italiaans en Engels Europa is… een andere Europeaan ontmoeten en een gemeenschappelijke geschiedenis, cultuur en manier van denken hebben

Blog: The Venetian Rover

Illustratie

Luzie Gerb (Duitsland)

Studeert: Kunstgeschiedenis, Schone Kunsten en Vergelijkende Cultuurwetenschappen

Talen: Duits, Engels, Zweeds, Frans

Europe is… vol van magische plekken, interessante mensen en hun verhalen.

Website: luzie-gerb.de

Vertaling

Jenneke van der Velden (Nederland)

Studeert: Innovatiewetenschappen

Talen: Nederlands en Engels

Europa is… een geheel groter dan de som der delen, het aanpakken van dingen die te groot zijn voor een enkel land alleen

Author: Anja

Share This Post On

Submit a Comment

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

css.php