Van Texas naar Kharkiv – Bevindingen van een Amerikaan in Oekraïne

Nile Miller kwam als uitwisselingsstudent vanuit Austin in Texas naar Kharkiv, een stad in het oosten van Oekraïne. Hij kon niet vermoeden dat hij gedurende zijn verblijf in Oekraïne een revolutie mee zou maken. Op Meeting Halfway doet hij verslag van zijn bevindingen in Oekraïne, iets wat hij vaak moeilijk vindt om tastbaar te maken voor zijn kennissen in Amerika.

In de Russische taal gebruikt men een spreekwoord om het licht te laten schijnen over alledaagse verschijnselen, zowel klein als groot. Dat spreekwoord luidt ‘je tong zal je helemaal tot Kiev leiden’, en zo stond ik een paar maanden geleden dus precies in het midden van het Onafhankelijkheidsplein in Kiev (Maidan Nezalezhnosti). Het was de dag nadat President Yanukovich zijn noodlottige besluit had genomen om de overeenkomst te verbreken waarmee Oekraïne zich had bevonden op de lange maar versleten weg naar lidmaatschap van de Europese Unie, en toevallig was ik die dag in de hoofdstad Kiev. Terwijl ik op het Onafhankelijkheidsplein stond en een menigte gefrustreerde maar optimistische demonstranten zag dansen en zingen onder een deken van blauw met gele vlaggen van de EU en Oekraïne, die wapperden in de wind en regen van November,  had ik me nooit kunnen beseffen dat ik getuige was van het begin van een revolutie. Eerlijk is eerlijk, het waren mijn doelloze zwerflust en mijn interesse in de Russische taal die mij, een student uit Texas, in eerste instantie op het idee brachten om een jaar in Oekraïne te gaan studeren. Maar na een verblijf van bijna een half jaar in Oekraïne ben ik tot het besef gekomen hoe uniek dit land is. Een land dat zich bevindt op de hachelijke breuklijn tussen het Russische verleden en de Europese toekomst. Het huidige Oekraïne is in principe een samensmelting van twee gebieden die op basis van historie, geografie en taal duidelijk van elkaar verschillen: het Oekraïens sprekende, op Europa georiënteerde  Westen met zijn smalle straatjes belegd met kinderkopjes en zijn Katholieke kerken, en het Gerussificeerde, voornamelijk industriële Oosten. Ik studeer in Kharkiv, de tweede stad van Oekraïne, die slechts op korte afstand ligt van de Russische stad Belgorod. Tot 1934 was Kharkiv de hoofdstad van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek, en  tot op de dag van vandaag draagt het trots de bijnaam van ‘Eerste hoofdstad van Oekraïne’. Tijdens het Sovjet tijdperk was het een belangrijk bolwerk op het gebied van onderwijs, cultuur en wetenschap. Als het oostelijke deel van Oekraïne een hoofdstad zou hebben, zou dat zeker Kharkiv zijn. Hier wordt in het dagelijks leven de Oekraïense taal praktisch niet gesproken; in het park zitten baboesjka’s met stalen gezicht te roddelen in het Russisch, studenten slenteren door donkere, drukke gangen, babbelend in het Russisch. De mensen in dit deel van Oekraïne hebben vrienden, familie en zakelijke contacten in Rusland en velen zijn regelmatig aan de andere kant van de grens te vinden.

 

Sterker nog, op momenten van zwakte, heb ik aan mijn vrienden en familie verkondigd dat ik ‘in feite in Rusland’ woon, omdat ik het zo moeilijk vind om voor hun een beeld te schetsen van het leven in Oekraïne, een land dat door de meeste Amerikanen domweg niet op de kaart kon worden aangewezen. Ten eerste, Oekraïne is een van de armste landen van Europa. Ondanks het feit dat de Oekraïners het vandaag de dag beter hebben dan in de roerige tijden die volgden op de val van de Sovjet-Unie, wordt de huidige economische situatie gekenmerkt door afbrokkelende gevels, wegen vol gaten en kuilen en de haperende liften waar ik dagelijks mee in aanraking kom. Maar zodra je een keer bij Oekraïners thuis bent, merk je al snel dat de mensen in dit land juist waarderen wat ze wél hebben. Jezelf goed presenteren lijkt een algemene Oekraïense eigenschap te zijn. Terwijl het jonge Amerikanen weinig kan schelen als ze buiten gezien worden in sportbroeken, T-shirts en gympen, doen Oekraïners hun best om elke keer als ze de deur uit gaan er goed gekleed uit te zien; vrouwen hullen zich in jurken en dragen hoge hakken, en mannen lopen rond in nette broeken met glimmende, zwarte puntschoenen eronder. Of het nou op de boerenmarkt is, in de metro of tijdens een wandelingetje door het park, Oekraïners zien er altijd uit alsof ze elk moment de catwalk op kunnen lopen. Zo kieskeurig als Oekraïners zijn met hun kleding, zo kieskeurig zijn ze ook met het kiezen van hun vrienden. Het is moeilijk om door te dringen tot de vriendenkring van een Oekraïner, maar als het je lukt is de kans groot dat je daar zult blijven. Ze hebben een oprechtheid die Amerikanen makkelijk zouden kunnen aannemen voor kilte: een glimlach of een lachbui zie je alleen wanneer deze echt gemeend en op zijn plaats is. De Orthodoxe Kerk behoort tot de sterkste machten van de samenleving – zo’n beetje elke Oekraïense man draagt een ketting met het Russisch-orthodoxe kruis onder zijn shirt; mannen en vrouwen van alle leeftijden slaan een kruis en buigen als zij een typische Orthodoxe Kathedraal met koepel passeren op weg naar hun werk of school.

 

Maar het grootste verschil tussen de Amerikaanse en de Oekraïense cultuur is misschien wel de collectieve mentaliteit in Oekraïne, ontstaan door eeuwen van horigheid en vervolgens het gedwongen gemeenschappelijk leven onder het Sovjet regime. Het is een mentaliteit die de nadruk legt op het collectieve belang. Door de extreme ellende die Oekraïne te verduren kreeg tijdens het Sovjet regime, (het stond bekend als ‘de graanschuur van de Sovjet-Unie’; in de jaren ’30 stierven miljoenen Oekraïners als gevolg van een door Stalin georganiseerde hongersnood, die bekend staat als de Holodomor) groeide er bij veel Oekraïners een sterke anti-Sovjet en anti-Rusland houding. Na de Tweede Wereldoorlog zorgde de versnelde ‘Russificatie’ van het Oosten en Zuiden van Oekraïne voor de fundamentele scheiding van Oekraïne zoals we die in de huidige maatschappij terugzien.

Daardoor hebben de meeste mensen in deze contreien een behoedzame, dan wel ronduit negatieve, houding tegenover de strijd die zich momenteel ontpopt in de straten van Kiev. Ze leven niet mee met hun Westerse tegenhangers, die een gapende culturele kloof zien tussen de Oekraïners en de Russen en een vijandigheid voelen jegens dat land en zijn taal. Tijdens de politieke onrust van de afgelopen weken bleef het in Kharkiv opvallend kalm. Het stadsplein, het grootste plein in Oekraïne en een van de grootste van Europa, was leeg op de meeste dagen, los van de gigantische kerstboom en een kerstmarkt met bijbehorende houten huisjes en grote sneeuwpoppen. En zelfs met al het bloedvergieten dat volgde op het aannemen van een aantal dubieuze wetten die de rechten van de demonstranten op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev beperken, is de enige noemenswaardige demonstratie in Kharkiv een demonstratie geweest om  steun aan het Yanukovich regime te uiten. Desalniettemin is het belangrijk niet in de val te trappen om te denken dat de Oekraïners in het Oosten zich op een of andere manier minder Oekraïens voelen dan hun landgenoten aan de overkant van de rivier de Dnjepr. Als buitenlander is het moeilijk om alle nuances te begrijpen van het Oost-West conflict in Oekraïne, maar ik zie de kwestie als volgt: de mensen in het oosten zien de Russische taal en de Russische culturele invloed niet als hindernissen in de ontwikkeling van een Oekraïense cultuur en soevereiniteit, terwijl de mensen in het westen willen breken met het verleden en met een schone lei willen beginnen, wat voor hen inhoudt dat de Grote Broer Rusland moet worden achtergelaten en er een uitgesproken Oekraïens pad ingeslagen moet worden.

Het doet mij een beetje denken aan de aloude wrijving zoals die bestaat tussen het Zuiden en het Noorden van de Verenigde Staten die de tokkelende, thee drinkende Zuiderlingen afscheidt van de drukke, progressieve, vlot pratende Yankees uit het Noorden – in feite twee naties met totaal verschillende opvattingen over het verleden, heden en de toekomst, maar verbonden onder één vlag (ook al is het soms schoorvoetend). Dit land op de grens van Europa heeft nu al een speciaal plekje veroverd in mijn hart, en ik hoop oprecht dat de bevolking en de overheid een eind kunnen maken aan deze roerige tijden en de Oekraïners uit alle windstreken weer een reden hebben om trots te zijn. Niet omdat  ze Europees of Russisch zijn, maar omdat ze Oekraïners zijn.

 

[crp]

 

Auteur

Nile Miller

Vertaler

Luc van Haaren (Nederland)

Studeert: Financie

Spreekt: Nederlands, Engels, Duits, een beetje Portugees en Frans.

Europa… heeft de mooiste plekken, de beste festivals, de meest fascinerende geschiedenis lessen, en de coolste steden binnen 3 uur vliegen bereikbaar.

Proeflezer

Dave Chiou (Nederland)

Studeert: Msc Financiën & Msc Accounting & control

Spreekt: Nederlands, Engels.

Europa is.. eenheid, solidariteit, mogelijkheden, en rechtvaardig. Een Europa voor iedereen.

 

Author: Anja

Share This Post On

Submit a Comment

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

css.php